Potęga cegły! Ceglane skarby naszego regionu w subiektywnym zestawieniu

Znów eksplorujemy województwo śląskie ale tym razem naszym motywem przewodnim stała się cegła – piękna i przybierająca różne barwy czerwieni, rudości i brązu. Kojarzy się z naszym regionem nierozerwalnie doskonale prezentując się jako budulec śląskich osiedli robotniczych, pojedynczych familoków, czy monumentalnych gmachów dawnych (albo wciąż funkcjonujących) zakładów przemysłowych. Do tego stopnia ją cenimy, że znalazła się również w naszym bytomskim mieszkaniu – zdobiąc jedną ze ścian tak zwanego pokoju gościnnego.

Oczywiście od razu kłaniają się tutaj takie oczywistości jak Osiedle Nikiszowiec, kościół Św. Józefa w Zabrzu czy siedziba NOSPR. O tym było m.in. w materiale o architektonicznych skarbach woj. śląskiego. Ale to nie wszystko…

W tym materiale chcieliśmy pokazać Wam subiektywne zestawienie innych, najpiękniejszych ceglanych obiektów i miejsc z naszej okolicy. Niektóre z nich znajdują się na dobrze już Wam znanym Szlaku Zabytków Techniki, o którym pisaliśmy jesienią zeszłego roku. Pamiętacie, prawda? Niektóre wciąż są bardzo słabo znane. Tak przy okazji ceglane skarby województwa śląskiego pięknie prezentują się nie tylko latem, gdy czerwony budulec pięknie kontrastuje z otaczającą zielenią ale także słoneczną jesienią właśnie, gdy tworzą spójny złoto-rudy krajobraz.

Szyb Carnall i parowa maszyna wyciągowa

Przestrzeń oraz obiekty przy Szybie Carnall tworzą Strefę Carnall Sztolni Królowa Luiza w Zabrzu. To właśnie tutaj, a konkretnie we wspaniale odrestaurowanym ceglanym budynku dawnej łaźni łańcuszkowej kopalni zaczyna się przygoda turystów z Królową Luzią. W postindustrialnym obiekcie mieszczą się kasy biletowe do sztolni, a także ma swój początek zwiedzanie podziemi – wprowadzenie do świata górników, które dokonuje się za sprawą przewodnika.

Wieża wyciągowa Szybu Carnall dumnie góruje nad pozostałymi ceglanymi budynkami wchodzącymi w skład kompleksu. Między innymi nad maszynownią, która kryje w sobie niebywały skarb techniki. To zabytkowa maszyna parowa, która wciąż działa i zachwyca swoją konstrukcją i pięknem niejednego miłośnika techniki i turystyki industrialnej. Zrewitalizowana, nowa strefa Carnall zacznie tętnić życiem już 2 lipca 2021 roku! To wspaniała wiadomość dla Zabrzan i nie tylko. Produkt turystyczny pod nazwą Sztolnia Królowa Luzia rozsiany w różnych miejscach miasta Zabrze także znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki.

O Sztolni Królowa Luzia pisaliśmy nieco więcej w tym jesiennym wpisie.

Galeria Elektrownia

Budynek wchodzący w skład kompleksu dawnej Kopalni Saturn w Czeladzi zyskał kompletnie nowe oblicze i pełni funkcje, o których sto lat temu pewnie nikt by nie pomyślał. Budynek dzisiejszej Galerii Elektrownia powstał na początku XIX wieku wyróżniając się swoją oryginalną, piękną architekturą. Uwagę przykuwa zwłaszcza wieża, która przypomina nieco zamkową basztę mającą chronić zamek przed wrogami. Całość oczywiście wykonana z pięknej, czerwonej cegły, która po renowacji odzyskała swój blask.

Budynek zachwyca także wewnątrz, ze względu na liczne zachowane, zabytkowe urządzenia i maszyny służące w dawnej elektrowni jak na przykład generator, kompresor, pulpit sterownicy. W tych wnętrzach i pośród tych właśnie urządzeń organizowane są przeróżne wystawy, bo to przecież Galeria Sztuki Współczesnej Elektrownia. Także wpisana na Szlak Zabytków Techniki. Wokół obiektu powstał teren idealny na odpoczynek i rekreację (park tematyczny Kopalni Saturn).

Dla przypomnienia! Szlak Zabytków Techniki jest jednym najbardziej znanych produktów turystycznych województwa śląskiego. Produkt markowy i sztandarowy, który ma na swoim koncie już sporo nagród oraz wyróżnień. Jest też dość rozległy, bo liczy sobie obecnie aż 40 obiektów ciągnących się od Częstochowy na północy naszego województwa, aż po Śląsk Cieszyński na południu. Jest też bardzo zróżnicowany, bo można tu zwiedzić oraz zobaczyć obiekty związane z wieloma dziedzinami przemysłu. W jego skład wchodzą muzea, udostępnione dla ruchu turystycznego podziemne trasy turystyczne, są osiedla robotnicze, pozostałości po dawnych zakładach przemysłowych ale też wciąż funkcjonujące zakłady z długą historią. Szlak Zabytków Techniki wchodzi w skład większego produktu jakim jest Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH). Szlak ma nawet swoje święto, które zostało ochrzczone mianem Industriady

Fabryka Porcelany

Każdy kto przyjeżdża do Katowic powinien zobaczyć ten cudownej urody kompleks poprzemysłowy znajdujący się w dzielnicy Zawodzie (przy okazji – całkiem niedaleko słynnego osiedla na Nikiszowcu). Atmosfera tego miejsca jest niepowtarzalna, podobnie jak architektura, którą mamy okazję tutaj podziwiać. Szacunek i podziw wzbudza też wielkość tego kompleksu i istniejących tu budynków. A jest tu ich całkiem sporo. To między innymi piecownia, wzorcownia, czy malarnia dawnej Fabryki Porcelany Giesche.

Cegła dominuje – ale nie tylko ta tradycyjna w czerwonym kolorze, bo elewacje niektórych obiektów pomalowane zostały na jasny – niebieskawy kolor. To także prezentuje się bardzo dobrze. Uroku temu miejscu nadają wewnętrzne dziedzińce, dziś zagospodarowane na przykład na potrzeby zewnętrznych ogródków do znajdującej się tu restauracji. W budynkach ma swoją siedzibę wiele firm i ciekawych inicjatyw. Jedną z nich jest Bajka Pana Kleksa czyli centrum zabawy i edukacji dla najmłodszych. Obiekt znajduje się na szlaku Zabytków Techniki.

Muzeum Śląskie

Powstało na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego Katowice. Jest dumą miasta i chyba całej Metropolii. Prezentuje się fenomenalnie. Oprócz nowych i nowoczesnych rozwiązań jakie tu wykorzystano na uwagę zasługuje także fakt, iż niektóre zabudowania oraz obiekty dawnej kopalni zachowano i ponownie wykorzystano. Ciekawostką może być fakt, że większość ekspozycji znajduje się pod ziemią (stąd świetliki przez które przebija słoneczne światło) – to piękne nawiązanie do podziemnego świata jakie tworzą śląskie kopalnie.

Wieża Wyciągowa Szybu Warszawa II stała się wieżą widokową, a ceglane, pięknie odrestaurowane budynki pięknie uzupełniają się z nowoczesnymi, szklanymi bryłami, które wieczorem rozbłyskują nadając temu miejscu jeszcze piękniejszego uroku. Muzeum Śląskie jest kolejnym obiektem ze Szlaku Zabytków Techniki.

Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach

Kolejny piękny kompleks ceglanych, monumentalnych budynków, które wpisane zostały na listę tworzącą Szlak Zabytków Techniki. Kiedyś w miejscu tym znajdowała się Kopalnia Węgla Kamiennego Gliwice. Powstała ona w latach 1912-1914 według projektu Emila i Georga Zillmannów. Tych samych, którzy zaprojektowali osiedle na Nikiszowcu, Giszowcu, czy równie monumentalną i piękną Elektrociepłownię Szombierki w Bytomiu.

Zrewitalizowany kompleks nosi nazwę Centrum Edukacji i Biznesu Nowe Gliwice. Nowe, które powstało na solidnych podstawach „starego”. W najpotężniejszym, odrestaurowanym budynku dawnej maszynowni wspomnianej wcześniej kopalni mieści się Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach, które pochwalić się może ciekawymi, multimedialnymi ekspozycjami prezentującymi historię odlewnictwa gliwickiego oraz wybrane odlewy z brązu i żeliwa.

Zabrze, Plac Traugutta

Niezwykle ciekawe miejsce na mapie Zabrza. Zlokalizowane w jego centrum, a jednocześnie stanowiące zieloną enklawę. Plac Traugutta oprócz otaczających go z 3 stron długich, bardzo eleganckich, ceglanych oczywiście, budynków nowoczesnej, wręcz nowatorskiej jak na ówczesne czasy konstrukcji z jednej strony jest otwarty na długi, kilometrowy Park im. Poległych Bohaterów. Tuż przed podłużnym budynkiem niemal pod oknami mieszkańców oczy cieszą ukwiecone klomby i przystrzyżony trawnik.

Po północno-zachodniej stronie plac domyka nietypowy kościół św. Kamila – patrona miasta Zabrze. Został on utworzony w dawnym budynku socjalnym – teatrze. Rozwiązanie to miało być tymczasowe ale kościół funkcjonuje tam do dziś.

Teatr Rozbark

W pięknym, ceglanym budynku cechowni nieistniejącej już Kopalni Węgla Kamiennego Rozbark w Bytomiu ma swoją siedzibę Teatr Ruchu i Tańca Rozbark. To jest tylko jeden ze zrewitalizowanych budynków kopalnianych, który pełni dziś funkcje kulturalne, przy okazji stając się przestrzenią kontynuacji długiej tradycji Śląskiego Teatru Tańca. Dawna siedziba administracji kopalni jest dziś hotelem goszczącym między innymi artystów biorących udział w przedstawieniach.

Na terenie dawnej KWK Rozbark trwają prace rewitalizacyjne, które w efekcie mają doprowadzić do  powstania tu centrum sportowego – Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych w Bytomiu. Już nie możemy się doczekać, bo kompleks ten przez wiele lat niszczał na naszych oczach mając jednocześnie ogromny potencjał.

Wieża Węglowa i park po dawnej Koksowni Orzegów

Wieża Węglowa oraz kilka innych zachowanych obiektów (między innymi zbiornik smoły), a także teren wokoło był dla nas zupełnym zaskoczeniem. Właściwie nie one, a to co się z nimi stało w dość szybkim czasie. Mimo, iż mieści się dosłownie 5 minut drogi samochodem od naszego mieszkania w sąsiedniej, choć już nie bytomskiej, a rudzkiej (Ruda Śląska) dzielnicy Orzegów. Przejeżdżając obok tego budynku oczywiście zawsze zwracaliśmy uwagę na jego architekturę – tak bardzo wyróżniającą się spośród okolicznych zabudowań. Teraz jednak, nie wiedzieć kiedy, Wieża Węglowa oraz teren wokół niej, poddana została renowacji stając się jeszcze piękniejszą.

To wspaniałe, że te perełki techniki sukcesywnie są ratowane, że stara się nadać im nowe funkcje, by mogły istnieć i przypominać o historii oraz tradycji danego miejsca. W tym przypadku jest to teren oraz budynki należące do nieistniejącej już koksowni. Wokół zorganizowano teren rekreacyjny – skwerek z placem zabaw dla dzieci, tarasem widokowym, górką saneczkową i ławkami. W ten sposób Ruda Śląska zyskała kolejną zieloną enklawę idealną do spędzania czasu wolnego.

Osiedle i dom handlowy Kaufhaus 

W Rudzie Śląskiej – pomiędzy dzielnicami Nowy Bytom i Chebzie znajduje się okazałe osiedle robotnicze, które zostało tu wybudowane dla pracowników pobliskiej Huty Pokój (dawniej Friedenshütte). Choć ceglane familoki a także zakład przemysłowy prezentują się świetnie – ich urok docenią bez wątpienia miłośnicy industrialu, to na szczególną uwagę zasługuje ciągnący się na rogu ulicy Witolda Pileckiego i Piotra Niedurnego pięknie odrestaurowany budynek z mansardowym dachem i zielono-czarnymi zdobieniami.

To dom towarowy czyli również… Kaufhaus, który jest najstarszym tego typu obiektem na współczesnych polskich ziemiach. Został wybudowany w 1904 roku i dziś właśnie od niego mianem Kaufhaus określa się całe osiedle robotnicze tej części Rudy Śląskiej.

Kolonia Zgorzelec

To osiedle robotnicze składające się z ponad trzydziestu ceglanych familoków otoczonych zielenią bytomskiej dzielnicy Łagiewniki. Kolonia Zgorzelec powstała w latach 1897-1901 na zlecenie Hubert Gustaw Wiktor von Tiele-Winckler dla pracowników należącej do niego huty żelaza Hubertus (później huta Zygmunt).

Budynki są niewielkie (dwu i trzy – kondygnacyjne licząc poddasze) i proste w swojej architekturze, spośród nich wyróżnia się nieco budynek dawnej pralni. Kolonia jakiś czas temu poddana została częściowej rewitalizacji, a obecnie znów trwają prace mające na celu przywrócić jej pierwotne piękno. W niewielkiej odległości znajduje się urocza dolina rzeki Bytomka wraz z kładką spacerową – mostek nad Bytomką.